طلیعه ظهور

جامعه شناسی دین از دیدگاه ماکس وبر
خرداد 17ام, 1394

مقدمه:
‌انـدیشمندان‌ جوامع مختلف از سده‌ها پیشین، پیدایش تغییرات اجتماعی را محصول عوامل گوناگونی دانسته‌اند. عده‌ای‌ از‌ این‌ انـدیشمندان ایـن عـوامل را در محیط طبیعی و جغرافیایی می‌جسته‌اند. از طرفداران این عقیده می‌توان‌ کارل ریتر1، هومبولت2، منتسکیو3، راتزل4 را نام‌ بـرد. راتزل شرایط طبیعی را‌ عامل‌ قطعی و تعیین کننده رویدادهای جامعه‌های انسانی و پدیده‌های جغرافیایی می‌داند. او مـطالعه جغرافیای انسانی را جز آزمـون در جـهت فهم تأثیرات محیط روی افکار و اندیشه‌ها و شکل یابی جوامع انسانی نمی‌داند5.‌ برخی دیگر از اندیشمندان به عامل قهرمان و نخبه6 در ایجاد تغییر و تحول اجتماعی عقیده داشته‌اند. از نظر ایشان قهرمان نقش قاطعی در تعیین سرنوشت تمدن و تحولات دارد. هـگل7 و نیچه8 را می‌توان به عنوان درخشان‌ترین ستارگان این آسمان اندیشه نام برد. بزعم اینان قهرمان باید اصلی‌ترین عامل تکامل و پیدایش تاریخ باشد9 و عقیده دارند تاریخ تنها بیوگرافی راستین است10. امرسون‌11 می‌گوید: شما ده شخصیت بزرگ را به من بـدهید تـا من تاریخ را بدون اینکه بخوانم برایتان بازگون کنم12.
می‌بینیم که هر یک از این دیدگاهها به عاملی خاص و یگانه‌ توجه داشته‌اند و شماری دیگر از آنان با در نظر داشتن چندین عامل در ایجاد تغییرات اجـتماعی، اما عاملی را مسلط بر دیگر عوامل دانسته اند. از جمله برترین متفکران جامعه شناس که‌ به‌ تعیین‌ عوامل بوجود آورنده تغییرات اجتماعی‌ پرداخته است‌ می توان‌ از ماکس وبر 13 (1920-1864) نام برد.
این جامعه شناسان آلمانی کـه نـقشی بس مهم در پیشرفت و تعالی علم جامعه‌شناسی داشته است؛ مطالعات‌ دامنه‌ داری‌ را درباره موضوعات، مورد بحث جامعه شناسی انجام‌ داده‌ که از جمله این موضوعات، دریافت نقش رفورم مذهبی پروتستانیسم14 قرن شانزدهم در بـوجود آوردن آنـچه کـه وی روح سرمایه داری‌ 15‌ نامیده‌ اسـت، می‌باشد. در واقع وبر به دین به عنوان یک پدیده تاثیر گذار اجتماعی می نگرد که می تواند در کنار عوامل دیگر، به عنوان یک علت اساسی تغییرات شگرفی را در حرکت جامعه بگذراد و جامعه را به سوی خاصی هدایت کند.